تاریخچه آسانسور و انواع آن
بشر به همراه پیشرفت در تمدن و زندگی روزمره خود، این نیاز را هر روز بیش از پیش احساس می‌کرد که علاوه تمامی امکانات و ابزاری که جهت جابجایی افقی برای خود بوجود آورده بود، نیازمند ابزاری جهت جابجایی خود و وسایل و بارهای خود در راستای افقی است. در تاریخ تصاویری ثبت گردیده است که نشان می‌دهد روش‌هایی برای جابجایی عمودی در سالهای بسیار دور ابداع نموده است. در ابتدا این کار را به وسیله اهرم‌ها و حیوانات انجام می‌داده است.
انسان‌ها از دیرباز از چرخ‌ها و قرقره‌ها استفاده می‌کردند. این ابزارها شروع ایده‌هایی است که نهایتا به آسانسور ختم می‌شود. نزدیکترین شکلی که از آسانسور در آثار گذشتگان دیده می‌شود، مربوط به یکی از آثار ویتروس، معمار رومی است که طراحی و ساخت آن آسانسور توسط ارشمیدس حدود 200 سال پیش از مسیح انجام شده است. در آن اثر یک اتاقک شبیه به کابین‌های امروزی دیده می‌شود که به وسیله طناب با نیروی حیوانات کشیده می‌شود.
اولین آسانسوری که به عنوان وسیله جابجایی انسان در نظر گرفته می‌شود، در سال 1745 به دستور لویی شانزدهم ساخته شد، که به آن «صندلی پرواز» می‌گفتند.
آسانسورها به واسطه‌ی نیاز به جابه‌جایی مواد خام مثل چوب و زغال‌سنگ از کوهستان توسعه یافتند و در نتیجه باعث به وجود آمدن آسانسورهای کابلی به شیوه امروزی شدند. این آسانسورها بر اساس ماشین اتوود ساخته شده‌اند.
انقلاب صنعتی اروپا و نیاز بیشتر به آسانسورها
در اواسط قرن 19 میلادی آسانسورها با نیروی بخار عمل می‌کردند و معمولاً در کارخانه‌ها و معادن برای حمل بار از آنها استفاده می‌شد.
در سال 1823 دو معمار به نام‌های «برتون» و «هامر» در لندن جاذبه گردشگری به نام «اتاق صعود» ساختند. این جاذبه آسانسوری در مرکز شهر بود که با نیروی بخار جابه‌جا می‌شد و مردم را تا ارتفاع قابل‌توجهی از سطح شهر بالا می‌برد و به آنها اجازه دیدن منظره‌ای بی‌نظیر از شهر را می‌داد. اما آسانسورهای دیگ بخار امنیت نداشتند و احتمال سقوط آسانسور بسیار زیاد بود و به همین خاطر برای جابه‌جایی افراد استفاده نمی‌شدند.
تاریخچه آسانسور نشان از پیشرفت دائمی این وسیله دارد: در سال 1846 آسانسورهای هیدرولیکی توسط «سر ویلیام آرمسترانگ» اختراع شد که عمدتاً برای بارگیری محموله‌ها در اسکله استفاده می‌شدند، این آسانسورها از قانون پاسکال پیروی می کردند. اما از آسانسورهای هیدرولیکی در ارتفاع‌های زیاد نمی‌توانستند استفاده کنند و این آسانسورها عملاً برای استفاده در منازل کارایی نداشت.
شروع استفاده عمومی از آسانسورها
یکی از نگرانی‌هایی که باعث می‌شد همگی مردم به دنبال استفاده از آسانسور نباشند، نگرانی از سقوط آسانسور بود. در سال 1852 «الیشا اوتیس» آسانسور ایمنی را معرفی کرد که در صورت قطع شدن کابل از سقوط آسانسور جلوگیری می‌کرد. او در نمایشگاه نیویورک در کاخ کریستال در یک نمایش مرگبار در سال 1854 سیستم ایمنی خود را به نمایش گذاشت. او خودش سوار بر آسانسوری شد که برایش یک سیستم ایمنی اختراع و نصب کرده بود و دستور داد طنابی را که آسانسور با آن بالا و پایین می‌رفت را ناگهان قطع کنند. آسانسور او با سرعت شروع به سقوط نموده ولی فورا متوقف شد.
اختراع اوتیس باعث ایجاد امنیت در آسانسورهای کابلی شد و این امنیت باعث نصب اولین آسانسور مسافری در تاریخ 23 مارس 1857 در نیویورک شد.
بعدها اولین آسانسور الکتریکی توسط «ورنر فون سیمنز» در سال 1880 در آلمان ساخته شد. آسانسورهای الکتریکی در مقایسه با آسانسورهای که هیدرولیکی و دیگ بخار بسیار سریع‌تر بودند و همچنین قابلیت جابه‌جایی بارهای بسیار سنگین‌تر را نیز داشتند. بدین ترتیب این صنعت به طور مستمر پیشرفت کرده و نهایتا به آسانسورهای امروزی دست پیدا کرده ایم.
ورود آسانسور به ایران
و اما تاریخچه آسانسور در ایران! ورود آسانسور به ایران با سفر ناصرالدین شاه به فرنگ آغاز شد؛ ناصرالدین شاه در سفرنامه خود در توصیف آسانسور می‌نویسد: «رفتیم به مریض‌خانه سنت توماس… اسبابی دارند که ناخوش را روی تخت گذاشته از توی اتاق زیر می‌کشند به مرتبه بالا می‌برند. بسیار تماشا داشت که ناخوش حرکت نکند…»
گفته می‌شود ناصرالدین شاه پس از بازگشت از فرنگ دستور نصب آسانسوری در کاخ گلستان صادر کرد. بعدها آسانسوری در پالایشگاه آبادان در زمان احمدشاه نیز نصب شده است؛ اما امروزه دیگر اثری از این آسانسورها وجود ندارد.
صنعتی شدن آسانسور در ایران
تاریخچه آسانسور در ایران با ناصرالدین شاه به‌پایان نمی‌رسد. تولید انبوه و صنعتی شدن آسانسور در جهان با اختراع اوتیس و همچین الکتریکی شدن موتورهای آسانسور در حدود 150 سال قبل صورت گرفت و شرکت‌های اوتیس شیندلر اولین کسانی بودند که تولید آسانسور را به‌صورت صنعتی شروع کردند. اما صنعتی شدن آسانسور در ایران در حدود 80 سال پیش و با رونق گرفتن ساخت‌وساز در زمان پهلوی اول و با نصب آسانسور در ساختمان‌های اطرف میدان سپه، باشگاه افسران و صورت گرفت. این آسانسورها توسط کارشناسان خارجی و به کمک اولین نسل از متخصصین ایرانی راه‌اندازی شدند.
از سال 1335 به بعد را می‌توان دوران رشد صنعت آسانسور در ایران نامید؛ زیرا در این سال‌ها آپارتمان‌سازی به شیوه امروزی رونق یافته بود.
ابتدا آسانسورها به‌طور کامل و بسته‌بندی‌شده از خارج از کشور به ایران وارد می‌شدند. اما به‌تدریج شرکت‌های ایرانی برای فروش و نصب آسانسور در ایران به‌وجود آمدند و در سال ۱۳۴۵ اولین کارگاه تولید درب و کابین آسانسور توسط «اوکسن الکسانی» با کپی‌برداری از روی درب و کابین‌های شرکت‌های آسانسور اروپایی به‌وجود آمد.
ساخت اولین کارخانه آسانسورسازی در ایران
در سال ۱۳۴۵ در وزارت مسکن و شهرسازی طرحی برای آپارتمان‌سازی و ایجاد شهرک‌های مسکونی در اطراف شهرهای بزرگ تصویب و به همین منظور ساخت اولین کارخانه آسانسورسازی در ایران برنامه‌ریزی شد. این یک نقطة عطف در تاریخچة آسانسور ایران بود.
در سال ۱۳۵۰ کلنگ ساخت اولین کارخانه آسانسورسازی ایران با نام ایران شیندلر در زمینی واقع در شهرک صنعتی «البرز» در شهر قزوین به زمین زده شد و در سال ۱۳۵۳ این کارخانه با ظرفیت اولیه تولید چهارصد دستگاه آسانسور تحت لیسانس شیندلر سوئیس به بهره‌برداری رسید و به‌طور هم‌زمان جهت پرورش نیروی متخصص در نصب آسانسور شروع به برگزاری دوره‌های کامل آموزشی تئوری و عملی نصب آسانسور کرد که در هر دوره حدود ۲۰ تکنسین موفق به کسب مدرک مهارت نصب می‌شدند. این دوره‌ها از سال ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۷ ادامه داشت؛ هم‌زمان، اولین کارخانه سازنده قطعات آسانسور در ایران با نام تسلا-ایران تولید خود را شروع کرد.
در سال ۱۳۵۴ کارخانه آسانسور و پله برقی ایران در ابهر تأسیس و مدتی بعد تحت لیسانس هاوس هان آلمان شروع به تولید کرد. شرکت اوتیس آمریکا نیز اقدام به خرید زمینی در شهر صنعتی ساوه نمود و برنامه‌ریزی برای تأسیس کارخانه کرد.
همچنین در سال ۱۳۵۵ شرکت تولیدی ایران امبار با کارخانه تولید آسانسور خود را در شهر صنعتی رشت تأسیس و تولید آسانسور را تحت لیسانس امباربا اسپانیا آغاز کرد. به‌نظر می‌رسد در تاریخ آسانسور ایران تا آن زمان، این دوران نقطه اوج شکوفایی صنعت نوپای آسانسور بود.
در کنار شرکت‌های تولیدی فوق حدود سی شرکت نصب و فروش آسانسور هم در ایران تا سال ۱۳۵۷ دائر شدند. همچنین چهار یا پنج کارگاه تولید درب و کابین آسانسور هم ایجاد شد که شرکت‌های فروش و نصب آسانسور را یاری می دادند.
صنعت آسانسور پس از انقلاب اسلامی
اما پس از انقلاب و با خروج کارشناسان خارجی از ایران و تحریم اقتصادی و قطع شدن واردات باعث شد که شرکت ایران شیندلر که بیشتر سهام آن متعلق به بانک‌ها بود توسط وزارت مسکن و شهرسازی مصادره و اداره شد، شرکت آسانسور و پله‌برقی ایران به علت عدم ورود آسانسور از خارج از کشور تعطیل شد، پروژه اوتیس نیمه‌کاره می‌ماند و زمین و نمایندگی فروش آن مصادره می‌شود، شرکت ایران امباربا نیز توسط بانک صنعت و معدن اداره شد.
با شروع جنگ ایران و عراق در سال 1359 آپارتمان‌سازی تعطیل شد و در نتیجه صنعت آسانسور ایران با بحران مواجه شد. به علت تحریم ایران و وارد نشدن قطعات مورد نیاز در ایران ساخته شد؛ بلافاصله بعد از جنگ و با شروع ساخت‌وساز صنعت آسانسور نیز بار دیگر شروع به رشد و ارتقاء کرد. در برهه‌هایی مانند دهه 70 افزایش حوادث آسانسور توجه‌ها را به ایمن‌سازی و استانداردسازی در این زمینه جذب کرد؛ اما روزبه‌روز مسئله ایمن‌سازی و استانداردسازی آسانسورها پیشرفت کرد و البته سرویس و نگهداری آسانسور نیز به صنعت خدمات آسانسور پیوست.
صنعت آسانسور ایران مفتخر است که امروزه بسیاری از قطعات آسانسور در داخل تولید می‌شوند و برخی نیز وارداتی هستند. قطعات توسط افراد داخل ایران مونتاژ شده و استانداردسازی و ایمنی آسانسور توسط تکنسین‌ها صورت می‌گیرد. امیدواریم که صنعت آسانسور در ایران به رشد و تکامل خود ادامه بدهد.
خلاصه وقایع مهم در صنعت آسانسور
- سال ۱۷۴۳ استفاده از آسانسور با عنوان صندلی پرنده در کاخ لوئی پانزدهم
- سال ۱۸۵۰ ساخت اولین آسانسور هیدرولیک با نیروی بخار (برای ساختمان ۴ طبقه)
- سال ۱۸۵۳ ارائه اختراع اوتیس در نمایشگاه پاریس
- سال ۱۸۵۳ ساخت آسانسوری توسط فروست Frost و استروت Strutti که بجای پیچیده شده طناب به دور استوانه از وزنه تعادل استفاده گردید.
- سال ۱۸۵۷ نصب آسانسور در فروشگاه هاووت و شرکا نیویورک (سرعت ۰/۲ متر بر ثانیه)
- سال ۱۸۵۸ رواج استفاده از اختراع اوتیس در آسانسورها
- سال ۱۸۶۱ ثبت اختراع اوتیس
- سال ۱۸۶۷ توسط لئو ادو Leon Edoux آسانسور هیدرولیک با مکانیزم بهبود یافته در نمایشگاه پاریس به نمایش گذاشته شد.
- سال ۱۸۶۷ ابداع اولین آسانسور الکتریکی توسط پسران اوتیس
- سال ۱۸۷۰ گسترش آسانسورهای هیدرولیک در ایالات متحده
- سال ۱۸۷۰ نصب اولین آسانسور اداری در نیویورک (با ۸ توقف)
- سال ۱۸۷۴ اختراع مکانیزم بازشوی ایمن درب آسانسورها توسط Meaker –
- سال ۱۸۷۵ استفاده از سیم بکسل بجای طناب توسط جان روبلینگز
- سال ۱۸۸۰ استفاده موتور الکتریکی توسط زیمنس در صنعت آسانسور
- سال ۱۸۸۷ ساخت نخستین آسانسور الکتریکی امروزی توسط ویلیام باکستر
- سال ۱۸۸۹ بکارگیری تجاری از آسانسور با موتور الکتریکی
- سال ۱۸۹۵ تجربه حرکت کابین بوسیله حرکت فلکه کششی با استفاده از وزنه تعادل
- سال ۱۹۰۰ ساخت اولین آسانسور توریستی که به سانتاژوستا معروف بوده در شهرلیسبون پرتقال توسط رائول مسنیر ده پونسار
- سال ۱۹۰۶ استفاده از اولین موتور گیرلس در آسانسورهای الکتریکی سال ۱۹۱۲ ساخت اولین آسانسور با جعبه دنده توسط کمپانی اوتیس
- سال ۱۹۱۵ امکان توقف کابین و تراز شدن آن با کف طبقه (در تراز کمتر از ۷۰ سانتی متر)
- سال ۱۹۳۰ استفاده از موتورهای بدون گیربکس(گیرلس)
- سال ۱۹۵۰ استفاده از سیستم کنترل گروهی آسانسور (دوبلکس، تریپلکس و …)