فهرست مطالب
سرویس و نگهداری آسانسور; ضرورتی که دیده نمی‌شود
سرویس و نگهداری آسانسور: در طول تاریخ، بشتر همواره به دنبال ساخت ابزار و تجهیزات جدید برای افزایش رفاه و آسایش خود بوده است. اختراع برخی از این تجهیزات، چنان تاثیر شگرفی بر زندگی انسان داشته که تصور زندگی امروزی بدون آن ها تقریبا غیر ممکن است و اختراع این تجهیزات مقدمه ای بر تحولی عظیم در صنعت، فرهنگ شهرنشینی و شیوه های نوین زندگی بشر بوده است.
از جمله تجهیزاتی که اختراع آن تغییراتی بزرگ در زندگی بشر ایجاد کرده، آسانسور است. امروزه نقش آسانسور ها به دلیل سهولت در استفاده از آن ها بیش از هر زمان دیگر در زندگی انسان قابل مشاهده است. آسانسور به عنوان وسیله ای کاملا اتوماتیک با ایمنی بالا، به افراد با هر توانایی یا محدودیت جسمی یا ذهنی، امکان می‌دهد ضمن انتخاب مقصد، فقط با فشردن یک شاسی در طبقه مورد نظر پیاده شود. همچنین با فراهم کردن امکان جابه‌جایی بار، به افزایش رفاه و ساده تر شدن کار ها کمک شایانی می‌کند.
تصور بیمارستان ها یا درمانگاه ها بدون آسانسور دیگر محال است. آسانسور ها نه فقط سطح رفاه و آسایش را در زندگی افزایش داده اند، بلکه تاثیر آن ها در ارتقای سطح بهداشت جامعه نیز غیر قابل انکار است. لزوم به کارگیری برنامه ای منظم توأم با بهره گیری از نیروهای متخصص برای سرویس و نگهداری آسانسور، ضامن عملکرد صحیح و ایمن این وسیله و کاهش هزینه های نگهداری آن خواهد بود.
سرویس و نگهداری آسانسور
در مفهوم کلی، هر فرایندی که منجر به افزایش کارایی و طول عمر دستگاه شود، سرویس و نگهداری نامیده می‌شود.
اما این تعریف مناسب صنعت آسانسور و پله برقی نیست، زیرا در این صنعت فقط عملکرد تجهیزات مورد بحث نیست و ایمنی مسافران نیز اهمیت بسیاری دارد. بنابراین تعریف سرویس و نگهداری در آسانسور و پله برقی عبارت است از مجموعه فعالیت هایی که برای حفظ حداقل سطح عملکرد ایمن آسانسور و پله برقی بر حسب ویژگی های طراحی آن انجام می‌شود.
وضعیت عمومی سرویس و نگهداری آسانسور در ایران
هم اکنون آسانسور های بسیاری در کشور وجود دارند که عمر آن ها بیش از 25 سال است. آنچه در این میان اهمیت دارد، وجود هزاران آسانسور در حال بهره برداری است که به علت بی‌توجهی به اهمیت سرویس و نگهداری، دارای عملکرد مناسب و ایمن نیستند.
آسانسور های فعال در کشور را میتوان عموما به دو بخش تقسیم کرد:
- آسانسور هایی که توسط شرکت های بازرسی مورد تایید سازمان ملی استاندارد ایران، تحت بازرسی قرار گرفته و موفق به دریافت گواهینامه ایمنی آسانسور شده اند (آسانسورهایی که بعد از بهمن سال 1377 در تهران و برخی کلان شهر ها نصب شده اند).
- اکثر آسانسور های شهرستان ها و آسانسورهایی که قبل از بهمن 1377 در تهران نصب شده اند (آسانسور هایی که فاقد گواهینامه ایمنی آسانسور هستند).
اگرچه درباره وضعیت سرویس و نگهداری آسانسورهایی که دارای گواهینامه ایمنی هستند میتوان امیدوار تر بود، اما معمولا در این آسانسور ها با اتمام قرارداد سرویس و نگهداری سال اول ( که الزام استاندارد برای صدور گواهینامه ایمنی آسانسور است) و نیز اتمام ضمانت فروشنده در قبال قطعات آسانسور، ارائه خدمات سرویس و نگهداری پس از یکسال بهره برداری از آسانسور به پایان می‌رسد و تمدید نمی‌شود.
همچنین در برخی موارد، کارفرما برای تکمیل مدارک لازم جهت صدور گواهینامه ایمنی، از همان ابتدای بهره برداری اقدام به عقد قرارداد صوری با پیمانکار می‌کند و عملا آسانسور تحت پوشش هیچ خدمات دوره ای نخواهد بود. بدین ترتیب بخشی از آسانسور های دارای گواهینامه ایمنی پس از یکسال به حال خود رها می‌شوند یا از همان ابتدا فاقد سرویس و بازدید دوره ای هستند و فقط بهره برداران و ساکنان مجتمع ها بنا به ضرورت و در صورت بروز نقص فنی و خرابی، از سرویس کاران استفاده می‌کنند.
ایجاد اهرم های قانونی برای اجرای اجباری استاندارد ادواری آسانسور و صدور گواهینامه ایمنی ادواری که به صورت سالیانه قابل تمدید است، تا حدودی در رفع این نقیصه موثر خواهد بود.
با توجه به این نکته که آسانسور خود یک مجموعه کامل در ساختمان است و دارای جنبه های گوناگونی از جمله طراحی سازه و اسکلت، ساخت قطعات، نصب مکانیکال و الکتریکال و به‌کارگیری صدها قطعه ریزودرشت الکترونیکی و مکانیکی است، چنین دستگاه پیچیده ای بدون نگهداری مناسب و اصولی، متکی بر قواعد فنی، کارکرد مطلوبی نخواهد داشت و باعث بروز مخاطرات و مسائل خاص خواهد شد.
با توجه به اینکه قطعات آسانسور در اثر کارکرد مستهلک می‌شوند، اگر بازدید دوره ای و نگهداری مناسب از آن ها به عمل نیاید، با فرسودگی قطعات مواجه خواهیم شد که این فرسودگی در وسیله ای به مانند آسانسور با پیچیدگی های ذکر شده، ممکن است به بروز حوادث جبران ناپذیر مجبر شود. در برخی موارد به علت نبود برنامه راهبری سرویس و نگهداری، یک آسانسور خوب و با کیفیت تبدیل به یک دستگاه ناامین می‌شود.
متاسفانه یکی از دلایلی که طی سالیان اخیر باعث سوانح و حوادث مرتبط با آسانسور شده، فقدان سرویس و نگهداری یا سرویس و نگهداری نامناسب و غیر اصولی آسانسور هاست.
اطلاع رسانی و ایجاد آگاهی عمومی در جامعه نسبت به تبعات حقوقی و قانونی مرتبط با حوادث آسانسور و مسئولیت دارندگان آسانسور در قبال این وسیله از طریق مراجع دخیل در امر آسانسور از جمله سازمان ملی استاندارد، دادگستری، وزارت صنعت معدن و تجارت، اتحادیه کشوری و سندیکال آسانسور و … و نیز فرهنگ سازی استفاده و نگهداری آسانسور تا حدودی در کاهش این حوادث موثر خواهد بود.
همچنین این آگاهی رسانی را باید در سطح شرکت های سرویس و نگهدار و سرویس کاران آسانسور نیز انجام داد تا هم شرکت های فعال در این زمینه و هم سرویس کاران با مسئولیت بالا و ریسک های ناشی از پذیرش سرویس و نگهداری آسانسور بیشتر آشنا شوند. در صورت درک این وظیفه و مسئولیت بزرگ و روشن شدن ریسک ها و تبعات آن از سوی شرکت های دارای مجوز فعالیت و اشخاص حقیقی فاقد مجوز در امر سرویس و نگهداری، میتوان نسبت به ساماندهی و افزایش سطح کیفی خدمات ارائه شده امیدوار بود.
لزوم سرویس و نگهداری آسانسور
از آنجا که عملکرد آسانسور مستقیم با جان مسافران در ارتباط است، باید ایمن، قابل اعتماد و کارا باشد. رسیدن به این هدف، از اجرای صحیح سه مرحله مجزا حاصل خواهد شد:
- مرحله اول: طراحی و ساخت سازه ساختمانی آسانسور
- مرحله دوم: طراحی، ساخت، نصب و اجرای الکتریکی و مکانیکی آسانسور
- مرحله سوم: سرویس، نگهداری و پشتیبانی آسانسور.
این سه مرحله اگرچه از یکدیگر مجزا هستند، اما بر کارکرد نهایی آسانسور تاثیرگذار هستند. نقص و عملکرد ضعیف در هر مرحله، عملکرد مراحل دیگر را زیر سوال می‌برد و با مشکل مواجه می‌کند.
مسئله ای که شاید امروز گریبان‌گیر اکثر آسانسور های مورد بهره برداری در کشور است. این است که متاسفانه بسیاری از بهره برداران آسانسور و مدیران و مالکان ساختمان ها، فقط در صورت خرابی و نقص فنی آسانسور یا محبوس شدن مسافران در کابین آسانسور، نسبت به حضور سرویس کار احساس نیاز می‌کنند و تا زمانی که آسانسور بدون مشکل کار می‌کند، بازرسی دوره ای و منظم سرویس کار از آسانسور و لزوم سرویس و نگهداری آن را به فراموشی می‌‍سپارند.
شاید جالب باشد بدانید برخی اوقات کارکرد یک آسانسور در طول سال و مسافتی که جابه‌جا می‌شود، معادل کارکرد یک خودرو به میزان 100.000 کیلومتر در سال است. با این توضیح، همانند هر سیستم الکترومکانیکی یا مکانیکی دیگر، ضرورت سرویس و نگهداری دوره ای و صحیح اصولی بیش از پیش روشن می‌شود. بدیهی است از هیچ وسیله مکانیزه ای نمی‌توان انتظار داشت توقعات کاربر را بدون نگهداری و سرویس منظم برآورده کند; چه رسد به آسانسور که وسیله ای کاملا پیچیده و با ظرفیت های ویژه است.
برای روشن شدن بیشتر اهمیت سرویس و نگهداری در آسانسور، اشاره ای به اصل پارتو (pareto principle) می‌کنیم:
اصل پارتو که به عنوان قانون 80/20 یا فانون اقلیت های حیاتی نیز شناخته می‌شود، بیان می‌کند که برای بسیاری از رویداد ها تقریبا 80درصد آثار از 20درصد علل ناشی می‌شوند. به زبان ساده 80درصد نتایج و دستاورد های شما حاصل 20درصد تلاش های شماست. اگر در فرآیند سه مرحله ای بهره برداری آسانسور، سهم سرویس و نگهداری را 20درصد از کل بهره برداری در نظر بگیریم، آنگاه تاثیر 80درصدی آن در عملکرد آسانسور آشکار می‌شود. هرگونه قصور یا کوتاهی در انجام سرویس و نگهداری صحیح، با عواقب 80درصدی همراه خواهد بود و در بسیاری از موارد آثار جبران ناپذیری به همراه خواهد داشت.
اگر بازدید های دوره ای سرویس و نگهداری به صورت منظم انجام شود و سوابق بازدید ها و شرح اقدامات انجام شده از جمله تاریخ تعویض قطعات، میزان کارکرد آن ها، تاریخچه نواقص فنی آسانسور و … مستند شود، در اکثر اوقات قطعات فرسوده و مستهلک یا نقاط بحران ساز به راحتی قابل شناسایی و ردیابی خواهند بود و این امر موجب جلوگیری از ایجاد هزینه های از کار افتادگی و صدماتی که در نتیجه آن ها به سایر تجهیزات وارد می‌آید، می‌شود و همچنین از بروز حوادث و مخاطرات جانی پیشگیری می‌کند.
یکی از راه های موثر در بهبود کیفیت این خدمات، بهره گیری از یک برنامه مدون برای کنترل فرآیند سرویس و نگهداری است.
برنامه کنترل فرآیند سرویس و نگهداری آسانسور (MCP)
برنامه کنترل فرآیند سرویس و نگهداری (maintenance control plan) یا به اختصار (MCP) در واقع دستورالعمل کنترل فرآیند سرویس و نگهداری است که نخستین بار در سال 1921 میلادی برای بیان الزاماتی درباره فرآیند سرویس و نگهداری در ایالات متحده آمریکا تدوین شد. در صدسال گذشته، با توجه به تغییرات فناوری، افزایش آگاهی عمومی جامعه از مخاطرات و ارتقای دانش فنی در صنعت، الزامات سرویس و نگهداری نیز به روز شده و تلاش شده است این الزامات چنان جامع باشد که بتواند تغییرات پیشرفت فن‌آوری در آینده را نیز شامل شود.
الزامات (MCP) به شرح زیر است:
(MCP) یک چارچوب کلی است که همه سرویس کاران موظف اند روال تدوین شده آن را اجرا کنند.
- (MCP) در آسانسور های سنتی که دارای موتورخانه هستند، شامل سرفصل های عمومی سرویس و نگهداری است:
- شرایط بازدید، نگهداری و آزمون تجهیزات در فواصل زمانی تعیین شده.
- مراحل سرویس و نگهداری.
- تواتر سرویس و نگهداری.
- طول عمر تجهیزات، شرایط و تراکم سایش.
- طراحی و مشخصات فنی تجهیزات.
- نوع استفاده صحیح از قطعات.
- (MCP) در آسانسور های بدون موتورخانه باید به صورت جامع، روش های نجات اضطراری، خروج اضطراری، نظافت تجهیزات داخل چاه، روش ایمن آزمون ها و روش تعمیر اصولی به همراه مکانیزم فعال سازی پارک پلیت را تشریح کند.
- در صورت استفاده از تجهیزات و تکنولوژی های نوین از قبیل بِلت(Belt) به جای سیم بکسل، گاورنرهای نوع خاص و …، باید روش بازدید و آزمون تجهیزات جدید به صورت جامع در (MCP) توسط برند سازنده ارائه شود.
- (MCP) باید در موتورخانه، نزد کارفرما یا نگهبانی به صورت دائم نگهداری شود.
- هرگونه تعمیر و تعویض قطعات باید در بخش تعیین شده در (MCP) درج شود.
- تاریخ سرویس ماهانه و زمان و نتایج آزمون ها باید به صورت کامل در (MCP) درج شود.
کلام آخر
تصور زندگی امروزی بدون آسانسور، غیر ممکن است. آسانسور ها نیز مانند هر وسیله مکانیکی یا الکترومکانیکی مورد استفاده در زندگی روزمره، در اثر کارکرد با فرسودگی و استهلاک روبه‌رو می‌شوند، اما نکته ای که آسانسور را نسبت به سایر سیستم ها مهم تر می‌کند، تعدد تجهیزات به کاررفته در آسانسور و پیچیدگی آن و ویژگی ایمنی و ارتباط آن با جان مسافران است.
بنابراین بهره گیری از یک برنامه مدون برای سرویس و نگهداری آسانسور ها ضروری و حائز اهمیت ویژه است. در برخی موارد به علت نبود برنامه راهبری سرویس و نگهداری، یک آسانسور خوب و با کیفیت تبدیل به یک دستگاه ناایمن می‌شود. از جمله راهکارهای موثر در بهبود کیفیت خدمات سرویس و نگهداری، بهره گیری از برنامه کنترل فرآیند سرویس و نگهداری (MCP) است.
امید است اجرای روش یادشده در صنعت آسانسور ایران توسعه یابد تا بتوان مخاطرات ایمنی ناشی از فقدان سرویس و نگهداری یا سرویس و نگهداری غیر اصولی را کاهش داد.